Kale Arge, Seri Üretim Sözleşmesi altında Kale Havacılık tarafından üretimi tamamlanan KTJ-3200 Turbojet Motorlarının teslimatlarına ise Fabrika Kabul Testlerinin tamamlanmasını müteakip 2022 yılı ikinci yarısında başlamıştır. Bu kapsamda ilk sevkiyatta ROKETSAN’a atışlarda kullanılacak füzelere/platformlara entegrasyon için belli sayıda motor teslimatı yapılmıştır. Testleri tamamlanan KTJ-3200 Turbojet Motorları, füze/platform üzerinde gerçek uçuş öncesinde ilk olarak ilgili füze üreticisi firma tarafından yerde test edilmektedir.

KTJ-3200 ilk aşamada SOM ALCM üzerine entegre edilmiş olsa da motor aynı zamanda yapılan modifikasyonlarla (arayüz farklılıkları, yazılım farklılıkları, kontrol/aksesuarlarda farklılıklar yapılarak) ATMACA Gemisavar Seyir Füzesi’ne de uygun hale getirilmiştir. Dolayısıyla teslimatlar halihazırda hem SOM hem de ATMACA için gerçekleştirilmektedir. Seri Üretim Projesi kapsamında, SOM ve ATMACA ile atış testleri safhası da yer alıyor. Büyük oranda yürütülmüş olan entegrasyon çalışmalarının önemli bir kilometre taşı önümüzdeki dönemde icra edilmesi beklenen bu testler olacak.

2022 yılını hem KTJ-3200’ün entegrasyonu ve seri üretimi, hem de yeni motorların (KTJ-1750, KTJ-3700 ve ARAT gibi) kalifikasyonu ile geçirmeyi öngören Kale Arge, üretim ve test altyapısını da bu süreçte daha da büyütüp geliştirmeyi hedeflemektedir. Şirket hem yurt içi hem de yurt dışındaki potansiyel müşterilerden gelecek siparişleri göz önünde bulundurarak her yıl 100’den fazla turbojet motor ihtiyacı olacağını öngörmektedir.

Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi ve KTJ Serisi Gaz Türbinli Füze Motor Ailesinin Doğuşu

Sözleşmesi 22 Şubat 2012 tarihinde Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) ile imzalanan ‘Turbojet Motorların Geliştirilmesi Projesi Sözleşmesi’ altında Kale Arge, o tarihlerde gaz tribün motorlar konusunda gerek tecrübeli insan kaynağı (hem akademik personel, hem de işgücü anlamında) ve teknolojik altyapı, gerekse ekosistem açısından Türkiye’de çok ciddi bir açık olması nedeniyle ihtiyaç duyulan tüm teknolojiyi ve kritik alt-sistemleri kendisi geliştirmek zorunda kalmış bunun sonucu olarak 4 yıl olarak planlanan proje 9 yılda tamamlanmıştı. Örneğin, o tarihte KTJ-3200 Turbojet Motorunun kritik alt-sistemleri olan Elektronik Kontrol Ünitesi, Yakıt Pompası, Piroteknik Ateşleyiciler, Alternatör ve Rulman konusunda Türkiye’de daha önce çalışmalar yapmış, tecrübe sahibi bir şirket bulunmadığından Kale Arge sadece motorun çekirdeğini, ana sistemini değil aynı zamanda alt-sistemlerini de Kale Grubu bünyesinde geliştirip üretmek zorunda kalmış böylelikle ülkemizde gaz türbinli motorların geliştirilebilmesi için gereken ekosistemin oluşmasına önemli bir katkıda bulunmuştur. Bu süreçte örneğin sadece piroteknik ateşleyici teknolojisinin kazanımı ve üretimi için iki yılı aşkın bir süre harcanmıştır. Keza, KTJ-3200 Motorunun geliştirilmesi konusunda en önemli araçların başında gelen ve tamamen Kale Arge tarafından geliştirilen İrtifa Test Sistemi’nin Kale Arge Tuzla Geliştirme ve Test Merkezi yerleşkesindeki altyapı çalışmaları için de yaklaşık iki yıllık bir emek harcanmıştır.

Ancak, KTJ-3200 ile bu 9 yılda çok şey öğrenen ve ülkemizin füze motorlarına yönelik turbojet motor ihtiyaçlarını karşılayan bir mükemmeliyet merkezi olma hedefine büyük oranda ulaşan Kale Arge, bu projeden edindiği bilgi birikimi, yetkin insan gücü ve teknik altyapı ile bugün hem yurt içi, hem de yurt dışı müşteriler için farklı itki gücü kapasiteli KTJ Serisi 4 ayrı turbojet motor geliştirme projesini aynı anda yürütebilir seviyeye ulaşmıştır. Şirket aynı zamanda bu 9 yıllık süreçte edindiği bilgi birikimi ve yüksek Teknolojik Hazırlık Seviyesi sayesinde artık yeni motor projelerini daha kısa bir takvimde ve çok hızlı bir şekilde devreye alabilme ve tamamlama kabiliyetine de kavuşmuştur. Örneğin, Mart 2021’de başlanılan KTJ-1750 Turbojet Motor Projesinde tasarım aşamasından bremzede test aşamasına sadece 15 ayda gelinmiştir. Şirket gaz türbinli füze motorları konusunda dünyada az sayıdaki firmalar arasına adını yazdırmış olup, küçük turbojet motorlar konusunda birinci firma olma hedefi ile çalışmalarına devam etmektedir.

Tüm kontrol ve aksesuarları dahil Kale Arge tarafından, tamamen yerli imkanlarla ve özgün olarak geliştirilen ve kapsamlı testleri de yine Kale Arge Tuzla Geliştirme ve Test Merkezi yerleşkesinde bulunan İrtifa Test Sistemi’nde gerçekleştirilen KTJ-3200 Turbojet Motoru, 2021 yılı ortasında kabule hazır hale getirilmiş, kabul süreci tamamlanan Geliştirme Sözleşmesi altındaki motorların teslimatı yapılmış ve 2021 yılı ikinci yarısında KTJ-3200’ün Milli Hava Platformlarına Entegrasyonu ve Seri Üretimine yönelik sözleşme imzalanmıştır.

Tüm kontrol ve aksesuarları ile rulman gibi kritik bileşenleri de dahil tamamen yerli ve milli bir turbojet motor olan KTJ-3200’ün Seri Üretimi tamamen yerli kaynaklarla ve özellikle Kale Grubu’nun teknik kabiliyetlerinin azami şekilde kullanımı ile yapılıyor. Bu kapsamda KTJ-3200’de yurt dışına bağlı komponentlerden en kritiği ve aynı zamanda ihracat kısıtlamalarına tabi de bir ürün olan rulmanlar da Seri Ürettim sürecinde Kale Havacılık ve Kale’nin bazı diğer alt yüklenicilerinin çalışmaları ile yerlileştirilmiştir. Geliştirme sürecinde rulmanlar yurt dışından temin edilirken, Seri Üretim aşamasında üretici firma motorun füzelerde kullanılacağı gerekçesiyle rulman satışını durdurmuş bunun üzerine Kale Arge tarafından tasarlanan yerli ve özgün rulmanlar (çelik malzemeden üretilmekte) kardeş şirket Kale Havacılık tarafından üretilmiştir. Halihazırda başta KTJ-3200 olmak üzere KTJ Serisi turbojet motorlar için farklı yapı ve tipte yüksek hızlı (40-50.000 devirde dönebilmekte) havacılık rulmanlarının üretimine devam edilmektedir.

KTJ-3200 Turbojet Motoru’nun füze/platform entegrasyon çalışmalarına 2021 yılı son çeyreğinde başlanmış olup bu kapsamda ilk teslimat TÜBİTAK-SAGE’ye yapılmış akabinde ise ATMACA Gemisavar Seyir Füzesi entegrasyonu için ROKETSAN’a da teslimat gerçekleştirilmiş ve geçen süre zarfında gerek SAGE gerekse ROKETSAN ile füze üzerindeki uçuşa elverişlilik gözden geçirme çalışmaları büyük oranda tamamlanmıştır.

KTJ-3200 Turbojet Motor

4 kademe eksenel kompresör (sıkıştırma oranı 6’ya yakın, dolayısıyla yakıt tüketimi düşük ve termodinamik açıdan çok verimli), dairesel (annular) yanma odası ve tek kademe türbinden oluşan 3.200N itki gücü kapasiteli KTJ-3200 Turbojet Motoru, 63cm uzunluğunda, yaklaşık olarak 30cm çapında ve 50kg ağırlığındadır.

Üzerinde uzun yıllar mühendislik çalışmaları yapılmış ve optimize edilmiş bir motor olan KTJ-3200, performans ve itki gücü açısından muadilleri ile benzer kabiliyetlere sahip olsa da muadillerine kıyasla hem daha uzun ömürlü (hem içindeki aerodinamik komponentler olarak, örneğin motorda çok daha ileri düzeyde bir türbin malzemesi kullanılmakta bu sayede motorun türbin ömrü çok daha uzun, hem de yerli tasarım ve üretim rulmanlar muadillerine göre daha uzun ömürlü) hem de çok daha düşük yakıt tüketimi değerlerine sahip.

Düşük yakıt tüketimi ve farklı irtifa/hız şartlarında başlatılabilme özellikleri ile dikkat çeken KTJ-3200, SOM ALCM ve ATMACA Gemisavar Seyir Füzelerinin görev zarfına uygun olarak 5.000m irtifada ve Mach 0.95 süratte çalışabilecek şekilde tasarlanmıştır. Ancak, KTJ-3200’ün başlatma zarfı muadil motorlara kıyasla çok daha geniş. Bu sayada motor çok düşük hızlarda dahi çalıştırılabiliyor. Piroteknik ateşleyici ve rüzgâr etkisi ile çalıştırma (windmilling) özelliğine sahip KTJ-3200’ün geliştirme ve test sürecinde Kale ArGe Tuzla Geliştirme ve Test Merkezi yerleşkesinde bulunan İrtifa Test Sistemi önemli bir rol oynamıştır. Kale Arge, 0-5km irtifaların ve 0.95M hızlara kadar hızların simüle edilebildiği bir motor test sistemi olan İrtifa Test Sistemi’nin çalışma/test irtifa koşullarını halihazırda hem ARAT Projesi hem de KTJ-3700 Turbojet Motorunun testleri için 10.000 metreye çıkarmak üzere çalışmalarına devam etmektedir. Bu sayede yerden 10.000m yukarıdaki hava şartları simüle edilebilecek ve testler ile motorun o şartlarda nasıl davrandığı gözlemlenebilecek.