EN TR

Güncel Haber

Düşük Bypass Oranlı Bir Turbofan Motor olan TEI-TF6000 Motorunun İç Yerleşimi

Tarih: 15 Kasım, 2022

TEI-TF6000, 2.250mm uzunluğunda, 860mm genişliğinde ve 1.100mm yüksekliğinde bir Turbofan Motoru olup ürün broşüründe Özgül Yakıt Tüketim Değeri (lbf/lbs.s) 0.70, by-pass oranı (SLS, ISA) ise 1.08 olarak verilmiştir.

Motorun ön tarafında 2 kademeden oluşan fan (Düşük Basınç Türbünü hızında dönüyor) bulunuyor. Eksenel tasarımdaki fanın arkasında ise bypass hattına (dışarıdan geçen) geçen hava ve kompresöre giden hava (yüksek basınç kompresöründen geçerek çekirdek motora giden hava, çekirdek hava) olmak üzere iki ayrı hava kanalı yer alıyor. TEI-TF6000 motorunda, çekirdek motor yaklaşık 4.000 lbf, bypass akışı ile de 2.000 lbf olmak üzere toplamda 6.000 lbf bir itki üretilebilecek şekilde tasarlandı. Ancak, TEI-TS1400 turboşaft motorunda olduğu gibi TEI-TF6000’in de tasarlanandan bir miktar daha yüksek bir itki gücü üretmesi mümkün.

Fanın arkasında 6 kademe kompressör yer alıyor. Düşük bypass oranlı bir turbofan olan TEI-TF6000, eksenel kompresör tasarımına sahiptir. Hem fan hem de kompresör kademeleri ‘blisk’ teknolojisi ile imal edilmiştir. Yani kanatları ayrı ayrı imal edilip bir diskin üstüne dizilmek yerine, disk ve paleler/kanatlar yekpare tek parça olarak üretilmiştir.

Kompresör kademelerinden sonra yanma odası (düz akışlı tipi [through flow]) başlıyor. Burada kompresör tarafından emilip basınçlandırılan hava yakıt ile karıştırılıyor (yakıt püskürtülüyor) ve ortaya çıkan yanma ile enerji elde ediliyor. Yanma sonucu oluşan sıcak egzoz gazı daha sonra yanma odasının hemen arkasında yer alan iki adet türbinin kanatlarına çarptırılıyor. Dolayısıyla türbin kanatlarının yüksek sıcaklıklardaki egzoz gazına dayanabilmesi ve çok yüksek sıcaklıklarda çalışabilmesi için tek kristal döküm teknolojisi ile imal edilmesi gerekiyor. Öndeki HP (yüksek güç) türbini, arkadaki ise LP (düşük güç) türbinidir. Bu sebeple, yanma odası, kompresör ile türbin arasında yer alıyor. HP türbini kompresörü döndürürken, LP türbini ise fanı döndürüyor. Buradan çıkan hava dışarıdan gönderilen bypass havası ile karışıp egzozdan çıkıyor.

NGV (nozul klavuz kanatları)’ler yanma odası çıkışında en yüksek metal sıcaklığının görüldüğü parçalar. Metalin çalışma sıcaklığını koruyabilmesi ve erimesini önlemek için NGV’lerin soğutulması büyük önem arz ediyor. Kompresörden beslenen soğutma havası vasıtasıyla NGV’ler soğutuluyor.

Modüler şekilde tasarlanan TEI-TF6000 turbofan motorunda bir yağ tankı da yer alıyor. Rulmanların yağlanması için rezervli bir yağ seviyesi var tankta. Yağ pompaları ve yakıt pompaları dişli kutusuna (Gearbox) bağlı. Motor dişli kutusuna bağlı starter jeneratör ile başlatılıyor.

TEI-TF6000 motorunda ön taraftaki soğuk bölümde (fan ve kompresör kademeleri) Titanyum malzeme, arka taraftaki sıcak bölümde (yanma odası ve türbin kademeleri) ise Nikel süper alaşım malzeme kullanılıyor. Sıcak bölümdeki metal üzerinde seramik malzemeden imal edilen termal bariyer kaplaması da yer alıyor.

Motorun içerisinde dolandırılan ve parçaların soğumasını da sağlayan havanın dışarıya kaçmaması için arka kısımda labirent keçeler de yer alıyor. Motorun en arkasında ise egzoz kısmı bulunuyor. Bu bölüme yerleştirilecek art yakıcı (afterburner) üzerinde çalışmalar devam ediyor. Art yakıcı ülkemizde ilk defa TEI-TF6000 motoru için geliştirilip üretilecek.

TEI-TF6000 motor prototipi için parça üretimine başlanmış durumda. 2023 ilk çeyreği içinde parçaların birleştirilmesi ve 2023 ilk yarısında montaj çalışmalarına başlanılması bekleniyor.

TEI-TF6000 turbofan motorunun HP fan ve LP türbinini değiştirmek ve kompresör, yanma odası ve HP türbinini yeniden ölçeklendirmek suretiyle F110-GE-129 TF Motoru ile eşdeğer bir motora dönüştürülebileceği belirtiliyor. TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit de İstanbul Air Show 2022’de yaptığımız görüşmede motordaki ilgili parçaların yarıçaplarının 15 cm genişletilmesi durumunda TEI-TF6000’in MMU prototiplerinde de kullanılacak F110-GE-129 turbofan motoru ayarında bir turbofan motora dönüştürülebileceğine dikkat çekti.